Naar aanleiding van de ruimte die het moderamen van de PKN biedt ten aanzien van een online van vorm van Avondmaal en het pleidooi van Marcel Barnard en Mirella Klomp in Trouw vandaag, ben ik nog maar eens in mijn scriptie gedoken.
Ik studeerde ooit af op online ritualiteit. In mijn scriptie besprak ik de mogelijkheden en beperkingen van het online kaarsen branden op MijnKerk.nl. Het leukste deel vond ik het deskresearch, want er bleek al heel veel over gepubliceerd te zijn. Dit is waar ik destijds op uitkwam, en wat me nu weer helpt. Misschien jou ook?
-
HET GEBEURT AL
Het belangrijkste is mijns inziens: het gebeurt al! Mensen dóen al rituelen online. Mensen branden al digitale kaarsen, gaan online in gebed, maken digitale pelgrimages of gaan op retraite. Als kerk kunnen we ons daartegen verzetten, of we kunnen het online gebeuren gaan zien als nieuwe of andere ‘sacred space’ waar het geloof/religieuze ook vorm krijgt.
-
IS HET MINDER ECHT?
Is online, dus door middeling van een computerscherm, minder echt? Het is definitief anders, maar zeker niet één-op-één minder echt. Ik gebruikte destijds het voorbeeld van cyberpesten. Op het schoolplein of digitaal: voor degene die het overkomt is het toch echt een harde realiteit. Met andere woorden: wat op internet gebeurt is echt, wordt als echt ervaren en ook steeds vaker aldus behandeld.
-
HOE VINDT HET PLAATS?
Maar het gewone leven maakt niet eenvoudig de verschuiving naar een digitale omgeving. Het gaat gepaard met weerstand (zoals dat met alle veranderingen gaat), met verschillen van inzicht (wie bepaalt dat een chatroom een heilige ruimte is?), met overduidelijke fysieke beperkingen (geef maar eens brood door via WiFi), maar ook met nieuwe manieren, vormen en mogelijkheden.
-
HERVIRTUALISERING VAN RITUELEN
Maar, met dat alles, gebeurt er ook iets dat inherent is aan ritualiteit: juist in het praktiseren van een online ritueel zijn we ons misschien wel veel meer bewust van de bron waar ons symbolisch handelen naar verwijst. In haar schrijven ‘Virtual Ritual, Real Faith’ noemt Cheryl Anne Casey dit ‘Revirtualization of Religious Ritual in Cyberspace’. Met andere woorden: Casey stelt dat rituelen in zichzelf symbolische handelingen zijn en daarmee naar iets verwijzen. Ritueel is ‘enacted symbol’, een uitvoering van symboliek.
Casey stelt dat rituelen in zichzelf symbolische handelingen zijn en daarmee naar iets verwijzen. Ritueel is ‘enacted symbol’, een uitvoering van symboliek.
Zoals bij het Heilig Avondmaal het brood en de wijn verwijzen naar het lichaam en het bloed van Christus, zo maakt het online religieuze ritueel een extra verwijzing en verwijst het naar het fysieke ritueel. Deze ‘hervirtualisering’ kan men opvatten als verwatering of een afstand scheppend proces, maar Casey beargumenteert dat dit proces juist de diepere verwijzing benadrukt.
Ook al droomde ik er vanaf de start van MijnKerk.nl van om online Avondmaal te vieren, tot op heden is het er nog niet van gekomen. Misschien binnenkort wel, in deze bijzondere tijden. En eerlijk gezegd hoop ik, dat als kerken zich onder deze omstandigheden wagen aan de digitale invulling van het Avondmaal, dat het ook een praktijk blijft.
Ach, men mag hopen, toch? Wijsheid gewenst!
Bram Dijkstra
Voorganger CrossPoint
